کوهستان منشاء کشف  و شهود عارفان و سالکان است  ، بی جهت نیست که بسیاری از پیامبران  در کوه  به نیایش و عبادت می پرداخته اند و در باور اسطوره ای بسیاری از ادیان کوه ها  مکان هایی پاکیزه و مقدس و الهام بخش به شمار می روند. در باورهای کهن ایرانی مهریامیترا از فرشته ی روشنایی و نگهبان عهد و پیمان همچنین آناهیتا فرشته ی نگهبان آب در کوه جایگاه دارند

حضور رسول اکرم حضرت محمد(ص) در کوه نور و غار حرا و متجلی شدن نور حق بر حضرت موسی(ع) در کوه طور که در قرآن کریم به آن اشاره شده است از دیگر موارد است

علاوه بر عارفان شاعران نیز از کوه الهام گرفته اند. موضوع بسیاری از اسطوره ها و داستان های دلکش با کوه ارتباط دارد برای نمونه می توان به داستان  زندگی زال پدر رستم معروف ترین پهلوان اسطوره ای ایران اشاره کرد که در کوهستان بزرگ شد و سیمرغ پرنده ای افسانه ای که یاور فرهیختگان است و آن هم مطابق داستان ایرانی در کوه می وزید، از زال مراقبت کرد و بعد ها چند بار به رستم یاری رساند

داستان پر کشش دیگر اسطوره ی آرش کمان گیر است که پرتاب تیر سرنوشت ساز او از فراز البرز کوه (یا دماوند) مرز کشور ایران با توران را تعیین کرد

فردوسی هوای فرح بخش و تماشای گل و گیاه کوهستان را چنین توصیف می کند:

کنون خورد باید می خوشگوار      که می بوی مشک آید از کوهسار

همچنین نظامی با رویاندن عشق تابناک بر دامان بیستون کوه را به محل عشق ورزی فرهاد دلپاک مبدل می کند و آنگاه فرهاد حسرت بر لب و ناکام روانه کوه می شود  نظامی می گوید:

گرفته کوه و دشت از بی قراری                وزو در کوه و دشت افتاده زاری

نیمایوشیج شاعر بزرگ معاصر هم در چندین شعر به توصیف کوه ها و کوه پیمایی می پردازد و از عشق خود به کوهستان و مردم کوه نشین سخن می گوید. او شعر معروف (افسانه) را از دره ای سرد و خلوت ) و با توصیف باد سرکوه (توبن) که زبان به سخن می گشاید آغاز می کند

شهریار شاعر شوریده کودکی خود را در کنار کوه زیبای «حیدر بابا» می گذراند ، چه بسا یادهای کودکی از دامنه های زیبای این کوه در سالیان بعد الهام بخش او برای سرودن منظومه ی بی مانند «حیدربابایه سلام» بود